Cztery pory roku

No nie wiem.

Idź do dowolnego domu dowolnych przedstawicieli, powiedzmy, polskiej inteligencji, czy jak zwał, a przekonasz się, że nienawidzą muzyki.

Popatrz po ich płytach. Tak, na lewo od telewizora, obok miniwieży na regale. Co tam jest?

Płyta Rycha Rynkowskiego. Jeden Chopin, no bo jak to. Kayah i Bregowić sprzed lat. Kolędy ziewa Anna Maria Jopek. Składanka Elli Fitzgerald. Gregorian Chant, bo pani domu lubi. Jeden Sting z lat 90. Dwie, trzy płyty dla dzieci. Muzyka z „Titanica”, albo innego kasowego w swoim czasie filmu. Budka Suflera dołączona do gazety.

Zgadza się? Zgadza.

Jest i „Olśniewający barok”? Dziwne, nie ma? A jest „The Best of Classical Music”? Albo przynajmniej „Cztery pory roku”?

No, przynajmniej „Cztery pory” są.

Ja też mam „Cztery pory roku” Vivaldiego!

Biedny Vivaldi. Już się został na wieki autorem tego jednego mikrocyklu. Nawet były kiedyś lody „Vivaldi”. Dlaczego? Bo miały hasło „lody na wszystkie pory roku”. No, do milionów kroćset kroci tysięcy fur, beczek, furgonów diabłów!

Zobaczmy, o co chodzi i zjedzmy trochę tego Vivaldiego.

Otóż, nie da się ukryć, Antonio Vivaldi jest jednym z relatywnie licznych włoskich przedstawicieli epoki baroku, wenecjaninem, ksywa „rudy ksiądz”.

Barok w muzyce zaczął się z początkiem XVII wieku i charakteryzuje się między innymi obecnością tzw. basso continuo, emancypacją wcześniej traktowanej per nogam muzyki niewokalnej, rozwojem wirtuozerii instrumentalnej, w tym - może przede wszystkim - skrzypcowej, itp.

Dzieli się na wczesny i późny. Po drodze jest też dojrzały, pośredni, środkowy, zwij go jak chcesz. Vivaldi to barok dojrzały wpadający w późny. 

Jako kompozytor był też skrzypkiem, a jako skrzypek - kompozytorem, co ma niebagatelne znaczenie dla jego twórczości na skrzypce głównie przeznaczonej. Ale nie tylko. Bo i np. na mandoliny, fagoty i jakie tam jeszcze instrumenty były w modzie w Wenecji i okolicach.

Wybitnie przyczynił się „rudy ksiądz” do rozwoju wykoncypowanego przez swoich poprzedników (Corelli, Torelli, Risotto i Pizza) konceptu koncertu, jako formy utworu muzycznego.

W koncercie „duża” orkiestra (ripieno albo tutti) dialoguje z „małą” (concertino) - wówczas jest to concerto grosso, albo z solistami kilkoma lub jednym - wtedy jest to koncert solowy. Vivaldi wyspecjalizował się w koncertach, w których instrumentem solowym zazwyczaj są skrzypce. Ale nie tylko. Bo i np. mandoliny, fagoty i jakie tam jeszcze instrumenty były w modzie w Wenecji i okolicach. Na ogół też dzielił swe dzieła na trzy części (zgodnie z ówczesnym powszechnym przekonaniem, iż Boh trojcu lubit): szybka - wolna - szybka (czyli na przykład allegro - andante - presto).

„Cztery pory roku”, o których była mowa, to cztery pierwsze koncerty opusu ósmego (czyli zbioru, opublikowanego drukiem) „Il cimento dell'armonia e dell'inventione” (co można niedosłownie przełożyć jako „Starcie wiedzy z wyobraźnią”). W owym ósmym zbiorze koncertów jest w ogóle 12 (2x2x3, bo Boh trojcu lubit). A w ogóle ogólnym, wenecki skrzypek napisał koncertów około

500.

Jako urodzony skrupulant i „kompletysta” nie mogłem nie postawić sobie ongiś za cel zgromadzenia nagrań wszystkich koncertów i sonat Vivaldiego. Z góry zrezygnowałem tylko z oper i dzieł im pokrewnych.

Ale nie sprostałem temu zadaniu - po drodze nastąpiło przedawkowanie późnego baroku. Im bowiem później w tej epoce, z wyjątkiem twórczości pewnego szczególnego twórcy, tym styl muzyczny stawał się coraz bardziej elegancki, politurowany i przyjemnościowy - a tego można nie wytrzymać.

Szczyt osiągnął ten trend w epoce pobarokowej, czyli wczesnoklasycznej, a już szczególnie w twórczości Wilkołaza Bogumiła Mozarta, której - nie odmawiając twórcy geniuszu - ścierpieć nie mogę. Zacząłem więc drążyć temat w drugą stronę, ku wczesnemu barokowi, i tak mi już zostało, a kompletu >500 koncertów weneckiego rudzielca w peruce ostatecznie nie zebrałem.

Naturalną koleją zjawisk, im wcześniej poznałem jakiś utwór, tym mniej jeszcze utworów znałem, przez co tym lepiej też go poznawałem. Inaczej mówiąc: pierwsze poznane koncerty znałem na pamięć, ostatnie poznane po... jednym przesłuchaniu szły na półkę stanąć w kolejce do przesłuchania następnego i stoją tam do dziś.

Siłą rzeczy na tej półce osadziło mi się też z biegiem czasu kilka różnych egzemplarzy-wykonań tych najsłynniejszych czterech koncertów programowych (czyli takich, które muzyką mają imitować i oddawać konkretne zjawiska świata). Bo trzeba przyznać, że ich popularność nie wzięła się znikąd, i nikt jej nie sponsorował: to naprawdę genialne, skrzące się pełnią muzycznych blasków koncerty! 

Co prawda też najczęściej słyszy się sam początek - na przykład zawsze go słyszałem wchodząc w szkole do szatni, gdzie pani szatniarka słuchała w radiowej „jedynce” audycji... „Cztery pory roku” - czyli pierwszą część pierwszego koncertu: allegro z „Wiosny”, a mówiąc ściślej - z 1 koncertu E-dur, op. 8. Niemal niemniej często grany jest początek „Jesieni” (koncert 3 F-dur, op. 8). To są wszak bardzo dobre utwory! Nie można mieć pretensji, że ich chwytliwość przekroczyła miarę zdrowego rozsądku...

Atoli, muszę powiedzieć, że z biegiem czasu i z przyczyn opisanych trzy akapity wyżej największe ukontentowanie znajduję w obojgu koncertów mollowych, czyli w „Lecie” (nr 2, g-moll, op. 8), a zwłaszcza - w „Zimie” (nr 4, f-moll, op. 8), której dramatyczny początek złagodzony jest wyjątkowo wdzięczną częścią wolną, uroczym largo. Emocjonalne napięcia wracają jednak w konkludującym „Zimę” drugim allegro, które tu nie są tak bardzo allegri... Za to bardzo, bardzo piękne.

Nie zełgałbym więc przyznając, że „Zimę” lubię najbardziej ze wszystkich „Pór roku”, muszę tylko mówiąc pamiętać o cudzysłowach. 

Dlatego zabieram któreś z wykonań „Il cimento dell'armonia e dell'inventione” jako jedną ze 100 płyt w podróż dookoła Słońca...

W „Il cimento...” są jeszcze dwa koncerty programowe: „Burza morska” i „Polowanie”. Ale jakoś aż takiej kariery, co pierwsze cztery, nie zrobiły... Nie mówiąc już o pozostałych, bezimiennych koncertach z tego oraz innych zbiorów i nie-zbiorów. Tak to bywa.

A przecież całej tej reszcie - około 496 - z pewnością niczego nie brakuje. Zobacz (uchem), Czytelniku, jak wspaniale zaczyna się i rozwija koncert 11 d-moll z opusu trzeciego, „L'estro armonico”.

Miał być wpis o sztuce baroku, ale wyszedł o muzyce. No trudno.

89. Antonio Vivaldi - „Il cimento dell'armonia e dell'inventione”, op. 8 w wykonaniu zespołu muzyki dawnej