Ołyka - zamek

Przystanek drugi.

Jak nie sposób wszystkiego odwiedzić, zobaczyć, pomacać i powąchać, tak nie sposób przewidzieć wszystkich pobocznych celów i zaplanować wszystkich przystanków.
No właśnie: spozierając po drodze z Łucka na dalszy Wschód, zauważyć się dało w atlasie drogowym kawałek w bok od głównej szosy miejscowość Ołykę.

Ołyka, Ołyka... Czy to czasem nie siedziba ordynacji radzwiłłowiskiej? - coś zaświtałło.
Ejże, ale czy to nie na Litwie? Nie, na Litwie to Olita. A Radziwiłłów - Nieśwież, Birże, Kiejdany
i Taurogi... I Biała Podlaska. Ale sprawdzić nie zaszkodzi. Skręcamy!

I rzeczywiście, to jest ta Ołyka: ta siedziba tej ordynacji tych Radziwiłłów. Składa się z miasteczka, obiektów sakralnych i zamku.

Zamek wzniósł w XVI wieku Mikołaj Czarny, który wraz z kuzynem, Mikołajem Rudym wycyga... uzyskali od cesarza Karola V tytuły książęce dla rodu. Jego zaś trzej synowie podzielili odziedziczone dziedziny tworząc trzy ordynacje (klucze dóbr niepodzielnych, niesprzedawalnych i dziedziczonych wyłącznie wewnątrz rodziny), w tym ołycką.

W XVII wieku zamek został przekształcony w bastionową fortecę z rezydencją, a w XVIII przebudowany na pałac godny potężnego rodu.
Jednak już w 1812 umieszczono w nim szpital (wiadomo, kto umieścił), a potem, od 1836 stał pusty i niszczał. Odbudowy podjął się dopiero w końcówce XIX wieku Ferdynand Fryderyk Wilhelm Aleksander Radziwiłł. Było to jednym z przejawów modernizacji i adaptacji wielkich siedzib wielkiej arystokracji do potrzeb współczesności (jak choćby wprowadzenie łazienek w miejsce nocników), opisanych przez wybitnego historyka sztuki Tadeusza Jaroszewskiego w książce „Od klasycyzmu do nowoczesności”, z której czerpię chochlą wiedzę i dodatkowe ilustracje.

Cóż, jeśli restaurować pałac trzeba było już wkrótce, w 1920 roku i tylko po to, by cieszyć się nim przez zaledwie następne ćwierć wieku do wiadomego końca starego świata.

Zamek zajmuje sporą połać ograniczoną wałami i zabudową, która obejmuje dziedziniec o wymiarach blisko 100 na 100 metrów - a więc większy od warszawskiego Rynku Starego Miasta. Do środka wiodą dwie bramy - przez wały i korpus główny od strony miasteczka, i od przeciwnej, przez pawilon bramny z wieżą zegarową. Dawna loggia w korpusie głównym nie zachowała się, zostały pozostałości w postaci wsporników. Narożniki wypełniają zabudowania bastionoidalne z dziedzińczykami o rzucie wielokąta i tunelami poza wały, jakby przystosowanymi do „wycieczek” na oblegających.

 

Dziś znowu mieści się tu szpital, tyle że psychiatryczny. Mieści lub nie mieści. W kordegardzie jest co prawda punkt apteczny, a gdzieś na wałach mignęło raz coś, jakby lekarz, ale poza tym obiekt wygląda na opuszczony, i to w pośpiechu.

 

Wrażenie jest osobliwe! Chociaż było rozkoszne popołudnie środka lata, nastrój grozy i niesamowitości opanowywał jaźń i podnosił włosy na głowie, rękach i nogach.
Nic, tylko gotowe plenery dla jakiegoś chor-roru (na przykład w reżyserii Polańskiego), albo innego wymarłego sanatorium spod klepsydry. Lub kolejnej części gry „Daymare Town” Mateusza Skutnika. Jak tam zatem musi być o listopadowym zmroku? Nic, tylko uciekać. Nie wiem więc, jak wiedzie się kuracja w takim miejscu!

Wszystko się pomału sypie i rozpada, wrażenie takie daje nawet archaiczne archiwum (?) widoczne przez szybkę. Teren zaś porasta bujna zieleń, w tym stare drzewa - na wałach i na dziedzińcu zakładano sto lat temu ogrody, jako że dawna forteca parku nie miała. I żywej duszy nie ma ani na dziedzińcu, ani przy bramach, nikogo nie widać wewnątrz...
Brrr, chodźmy już. Zanim przyjdzie Renthenkabinet.

Rezydencja ołycka przed wojną:

Wygrzebana w antykwariacie niedyskretna kronika towarzyska sprzed lat donosiła zaś, że

Sprawdzić chciał raz książę, ordynat ołycki,
czy panna służąca jędrne ma dość cycki.
Lecz ten tylko miał zysk,
Że huknęła go w pysk,
aż w mieście od huku spadły Żydom mycki.