6 lipca 2012

Legendy warszawskie

Nie chodzi, o przepraszam: nie rozchodzi się o Złą Kaczkę czy Smoka Warszawskiego - legendy znane i lubiane, opowiadane przez zawodowych klechdokletów, jak na przykład Or-Ot.
Rozchodzi się, przepraszam: chodzi o miejskie legendy Warszawy z gatunku Urban Legends and Myths.

Jedną z nich chciałbym dziś poruszyć i przewrócić (chociaż raczej już leży, więc będzie to przewracanie drzwi leżących). Jest nią faktoid jakoby kościół Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście był najstarszym kościołem Warszawy.


Prawdę tę pozorną jako prawdę prawdziwą podano mi do gęby w szkole podstawowej. I łyknąłem. Dopiero potem, gdy trochę zacząłem interesować się tematem, zdałem sobie sprawę z mistyfikacji.
Pytanie, co jest jej źródłem. Otóż - wytłumaczyłem sobie, że jest to jedyny, oprócz katedry warszawskiej, kościół gotycki, ceglany w zasięgu wzroku. A ponieważ katedra była - jak każdy wie - zniszczona do szczętu, na najstarszy pasowano ten, nowomiejski. Lecz i ów był zniszczony! Może nie aż do tego stopnia, ale był, i także - jak może nie każdy wie - podległ odbudowie połączonej z rekonstrukcją i regotyzacją. Więc i czegoż?

Okazuje się, że nie jest to jednak legenda z czasów odbudowy Starówki. Informacje o najstarszym, romańskim (sic!) rodowodzie kościoła NMP oraz wzniesieniu go na miejscu "świątyni pogańskiej" znalazłem w stuletnich przewodnikach ("Ilustrowany przewodnik po Warszawie na rok 1892" i "Najnowszy Illustrowany Przewodnik po Warszawie" z 1912 roku) wydanych niedawno w reprintach.

Skąd te informacje? Nie wiadomo, może jakaś wyjątkowo silna i bezczelna teoria z dziedziny historii sztuki. A może tzw. mem?

Tymczasem, świątynia była kościołem parafialnym miasta Nowej Warszawy, i powstała - w swej pierwotnej formie - równolegle z jego lokacją, czyli w początku XV wieku. Sto lat po założeniu Starego Miasta i kilkadziesiąt po rozpoczęciu budowy fary staromiejskiej, czyli dzisiejszej katedry.


Ciekawostką jest też to, że rynek nowomiejski wytyczono z rozmachem - zajmował bowiem kwadratową połać aż po obecną ulicę Kościelną. Fara stała zaś - jak w klasycznym modelu miasta średniowiecznego - na działce przyległej do narożnika rynku, lecz nie na nim samym. Kościół w takim układzie nadal znajdował się w ważnym punkcie miasta, ale nie zajmował cennej - jak byśmy dziś powiedzieli - powierzchni komercyjnej. Czyli pierzei rynkowej.
Trójkątny blok zabudowy powstał, gdy okazało się, że Nowe Miasto skrojono zbyt na wyrost, a Warszawa rozwija się inny sposób...

Co zatem jest najstarszym kościołem stolicy? Ja nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie. Za dużo przebudów i odbudów, adaptacji i stylizacji Z jednej strony - katedra właśnie. Z drugiej, jeśli chodzi o autentyczną substancję, to chyba któryś z kościołów Krakowskiego Przedmieścia - jak choćby św. Anny, również o gotyckiej proweniencji. Jeśli chodzi o miejsce i dzisiejsze granice miasta, to kościół św.
Katarzyny na Służewie. I tak dalej...

W następnej legendzie: Smok!






12 komentarzy:

  1. To ja poczekam na nastpna legende, bo mnie nią na początku zaciekawiłeś, bo dotąd myslałam, że o smoku to tylko Kraków ma.
    Nawet sie lekko zaniepokoiłam, ale skoro mówisz...?

    OdpowiedzUsuń
  2. A Bazyliszek to co? Bo krakusy to mają tylko Michalika.

    OdpowiedzUsuń
  3. Michalika to ma Przemyśl. Kraków ma Dziwisza.

    Do tego tematu zbierałem się tak, że w końcu napisałeś o tym wcześniej - ja za to dziś zarzuciłem tłuściutkim wpisem o Skawie :)

    OdpowiedzUsuń
  4. Mnie pewna pani próbowała kiedyś (bardzo dawno temu) przekonać, że podczas wojny CAŁA Warszawa była zniszczona, CAŁE Krakowskie Przedmieście i w ogóle wszystko, że ani jednej przedwojennej cegły w mieście ni ma.

    OdpowiedzUsuń
  5. Ikroopka -> tylko "na początku"?... ech.

    Astrowiktor -> właśnie! Bazyliszek to Smok Warszawski. ale jest jeszcze jeden, podwawel... podwarszawski. bardzo ciekwawy.

    H_Piotr -> zawszeć możesz dorzucić coś od siebie, no i nie jest to jedyny miejski mit.

    Marcin -> gdzie więc miałyby się podziać przedwojenne cegły? racja, przecież wywieziono je do Wrocławia, na odbudowę!

    OdpowiedzUsuń
  6. Urban legend wskazuje na Marymont, jako najstarszy klub piłkarski w Warszawie, ale ponieważ powstał, gdy Marymont w Warszawie nie był, to tak samo potraktowałbym wszelkie kościoły, które do Warszawy podłączone zostały :)

    A ja do dziś nie wiem, czemu we Warszawie nigdy, jak to zazwyczaj w zwyczaju bywało, kościół żaden przy rynku nie powstał, tylko je tak z boku stawiali ...

    OdpowiedzUsuń
  7. Najstarszy czy nie, i tak go bardzo lubię - podejrzewam, że jak my wszyscy (albo przynajmniej większość). I też czekam na smoookaaa!

    OdpowiedzUsuń
  8. Weldon -> słuszne poniekąd, lecz z drugiej strony kościół NMP też został podłączony do Warszawy. tyle, że dość już dawno.

    w zwyczaju było stawiać kościół na styk z narożnikiem, PRZY czyli OBOK ale nie NA rynku. Kraków na ten przykład jest wyjątkowy. nie dość, że fara stoi jak ten byk na Rynku, to jeszcze krzywo - wszystko stąd, że tam kościół jest od rynku i lokowanego miasta starszy.
    zwykle jest odwrotnie ;-)
    modelowym modelem sytuowania kościoła parafialnego w średniowiecznym mieście lokacyjnym jest Wrocław.

    we Warszawie miejsca wokół głównego placu chudziutko, poza tym kościół był taki pół-miejski, pół-książęcy, dlatego powstał w połowie drogi.

    IamI -> Smok nadciąga.

    OdpowiedzUsuń
  9. "kościół był taki pół-miejski, pół-książęcy, dlatego powstał w połowie drogi." - To gdzieś wyczytałeś, czy tak sobie dywagujesz? Bo ciekawe wyjaśnienie.

    OdpowiedzUsuń
  10. "Na południu leżała pierwsza strefa, najstarsza - zamku (...) Dalej na północ leżała strefa druga - kościelna. Stanął tu (...) kościół parafialny (...) Położenie kościoła było i tym uzasadnione, że obsługiwał zamek. Książę pierwotnie dysponował terenami tej strefy (...) Na północ od św. Jana zaczynała się trzecia strefa, najrozleglejsza, przeznaczona pod zabudowę mieszczańską."
    Wacław Ostrowski "Wprowadzenie do historii budowy miast. Ludzie i środowisko" Warszawa 1996, s.375

    OdpowiedzUsuń
  11. Ja też się zmierzyłem z tematem starszeństwa warszawskich kościołów --> tutaj.

    OdpowiedzUsuń

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...