La casa più bella del mondo, parte seconda

Niech mi będzie wybaczona włoszczyzna tytułu. Ale, po pierwsze, kiedyś w międzynarodowym konkursie o takiej nazwie nagrodę zdobyli polscy architekci (Kaczorek i Szaroszyk), i od tamtej pory słyszę tę frazę w jaźni, gdy widzę szczególnie piękny obiekt architektoniczny. Po drugie, język włoski jest ładny i dlaczego nie przywłoszczyć sobie trochę od czasu do czasu? Rozumieli to dobrze fundatorzy parku Arkadia umieszczając włoską sentencję (cytat z Petrarki) na fryzie tamtejszej Świątyni Diany. 

Obiekt, który mnie tak od dłuższego czasu zachwyca, to jedno z urządzeń parkowych służących zasłużonej rozrywce PT magnatów: tak zwany Dom albo Przybytek Arcykapłana, znany też pod nieco bardziej przyziemnym, ale i rzeczowym mianem Łazienki. 

Dla mnie fenomen! Nie mówię nawet o orgii faktur, wzorów, materiałów (cegła, kamień, ruda darniowa, żwir), z których fantazyjnie i wielowątkowo utkane są ściany budowli. Chodzi mi o jej formę (wyjątkową a prostą), proporcje i w ogóle sposób ukształtowania. Ja po prostu mógłbym mieć taką chatę! Choćby i bez tego całego lapidarium wściennego, które jakkolwiek dodaje niezwykłej malowniczości i oryginalności, nie jest do życia niezbędne.

Prawda, że może mało okien, no i w ogóle nie jest to chałupa należąca do najobszerniejszych.
Ale gdy już wreszcie zostanę emirem kataru, postawię sobie w miłym miejscu dom letni wzorowany na Przybytku Arcykapłana. Proszę: na dole kuchnia, jadalnia i salon (w jednym) z dostępem do wydzielonego podwórka. Na piętrze ze dwie sypialnie i taras z pergolą. Pod tarasem nawet miejsce na furę.

Aha, jeszcze wieżyczka z belwederem, chociaż w pierwowzorze to tylko gołębnik.

Owa oryginalna (w znaczeniu: unikatowa) forma – z dość rzadko spotykanymi w dawnych czasach dachami jednospadowymi –  nie jest do końca oryginalna (w znaczeniu: pierwotna). Przybytek Arcykapłana wzniesiony w końcu XVIII wieku przez naczelnego architekta Arkadii Szymona Bogumiła Zuga według szkiców malarza Jana Piotra Norblina miał „zwykły” dach dwuspadowy (czego ślad widać w ścianie bocznej). Nawet i kolumny z tarasu jeszcze kilkadziesiąt lat temu wyglądały inaczej – były dużo niższe i nie podpierały pergoli.

Dziś jest formą skończoną i doskonałą.

Przybytek vel Łazienka stanowi ponadto fascynujące lapidarium. Zabytkowych (już w momencie budowy) fragmentów kamiennych jest prawie 200 (ktoś policzył). Niektóre mają rodowód starożytny, inne średniowieczny, są takie z XIX wieku. Jednak większość kamiennych rzeźb to dzieła i dziełka renesansowe.

Skąd się wzięły? 

Wzięły się głównie z pobliskiego Łowicza, z kolegiackiej kaplicy prymasa Jakuba Uchańskiego, jak się rzekło przy łowickiej okazji - autorstwa Jana Michałowicza z Urzędowa, który w biskupim mauzoleum na doczepkę zapewnił miejsce pochówku i własnej osobie.

W latach 80. XVIII wieku przebudowano kaplicę rozbijając nadwerężone dzieło rzeźbiarsko-architektoniczne Michałowicza. Postać biskupa + dwa aniołki + jedną rozetkę wykolegowano do nawy bocznej. Pozostałą masę spadkową w postaci kamiennych fragmentów nabyła okazyjnie księżna Radziwiłłowa. I użyła do przyozdobienia między innymi Domu Arcykapłana. 

Ich ilość – i jakość – każe się domyślać, jak wspaniałe dzieło renesansu rodzimego poszarpały zęby czasu i ludzkie ręce. Numer 2, zaraz po Kaplicy Zygmuntowskiej, na bank. Sam murek biegnący obok budynku ma wmurowanych dziesięć herm (kamiennych ludzików na graniastej nodze) z łowickiej kaplicy arcybiskupiej.

Jest za to co oglądać (i fotografować) w radziwiłłowskim ogrodzie!

Tylko płaskorzeźba z wodotryskiem „Nadzieja karmiąca chimerę” uzupełniająca program ideowy parku-memento mori, być może zrobiona była na zamówienie (według dzieła Piranesiego).

Po Arkadii rozsianych jest więcej kamiennych starorzeczy i starożytności tudzież obiektów sentymentalno-romantyczno-refleksyjno-rozrywowych. Ich przegląd poglądowy może wkrótce spreparuję. Dość powiedzieć, że przez lata w ni to romańskim, ni to etruskim ni to sarkofagu, ni to korycie stojącym
pośrodku dawnego „cyrku rzymskiego” regularnie przy każdej wizycie robiliśmy sobie pamiątkowe foto - monidło.

Warto dodać na koniec, że działka rekreacyjna księżnej Radziwiłłowej stała się inspiracją dla powstania innego zespołu parkowego oszałamiającego rozmachem, chociaż chyba w mniejszym stopniu niż losy i kariera jego właścicielki… Ale o tym szerzej, jeśli Najwyższa Opatrzność pozwoli, w przyszłej przyszłości.

Na razie zbieram na kupno Przybytku Arcykapłana. Może i na działeczkę, na której stoi uciułam.