O warszawskich kamienicach

Każdy, co zawitał do miasta stołecznego, zna charakterystyczną sylwetkę warszawskiej Starówki, a konkretnie Starego Miasta. Kto nie zawitał nawet, powinien przypominać sobie ów widok choćby ze zdjęć, dzieł sztuki i filmów. Widok mniej więcej taki:

A taki nocą:

Nasza duma, nasza sława.

Kiedy byłem, kiedy byłem małym chłopcem, hej, i wziął mnie ojciec i matka na warszawskie Stare Miasto, to patrzyłem na te kamieniczki i myślałem sobie jak fajnie byłoby mieszkać w takiej budce na dachu. Tam mieć swój pokoik...

Jakież było więc moje rozczarowanie, gdy poznałem, że to nie są pokoiki...

Otóż miasto średniowieczne rozmierzano w ten sposób, by przy rynku i ulicach uzyskać jak najwięcej działek. Działki te siłą rzeczy miały więc wąski front, a za to długie zaplecze.
W "zwykłym" mieście średniowiecznym w tych szerokościach geograficznych domy na takich działkach stawiano - naturalną koleją rzeczy - szczytowo. Czyli górną krawędzią dachu (kalenicą) prostopadle do ulicy lub rynku. Czyli tak:

Szczytowym ustawieniem stoi cała północ, jak na przykład Gdańsk, a zwłaszcza Amsterdam. Ale i na południu znajdzie się wiele jego przykładów, choćby na Śląsku. Ustawienie takie ma tę zaletę, że rozpiętość dachów, a co za tym idzie ich wysokość, określona jest raz a dobrze - między ścianami sąsiednich kamienic. Kamienice można więc wydłużać dowolnie wgłąb działki - na tyle, na ile sensownie da się doświetlić wnętrze.

Alternatywnym układem względem szczytowego jest kalenicowy - czyli z tym elementem domu poprowadzonym wzdłuż frontu i ulicy. Jest on mniej praktyczny od szczytowego w tym, że ogranicza rozmiar domu w głąb działki. Ma jednak i poważną zaletę: jest bardziej ognioodporny - drewniane dachy oddzielone są wysokimi ścianami sąsiednich domów. W przypadku pożaru, ogień nie przesiada się tak chętnie na kolejne stosy paliwa, jak w przypadku układu szczytowego.

Układ kalenicowy wygłada tak:

Jest on częsty w małych miasteczkach, w nowożytnej zabudowie, która dysponuje szerszymi niż w mieście średniowiecznym frontami działek. Co jednak zrobić, gdy przy układzie kalenicowym i wąskim froncie trzeba dom rozbudować - poszerzyć w głąb działki? Dach wszak rósłby przyjmując absurdalne rozmiary.
Żeby tego uniknąć można wypłaszczyć kąt nachylenia dachu. Wtedy w ogóle może powstać tak zwany dach pogrążony, modny w renesansie, oddzielony od frontu attyką - ścianką najeżoną ozdobnymi elementami. Żeby dać dostęp światłu do środka domu, na takim płaskim dachu można postawić budkę - latarnię wpuszczającą je od góry w głąb.

W Starej Warszawie domów szczytowych jest kilka, ale policzyć je można chyba na palcach jednej dłoni. Takich z attyką jest jeszcze mniej, w tej chwili przypominam sobie ze trzy, w tym znaną  kamienicę Baryczków. Dominują te w wariancie kalenicowym. Rozbudowy nie dokonano w nich przez wypłaszczenie dachu, lecz jakby rozcięcie go i wstawienie w środek klatki schodowej doświetlonej wysoką budką. Obok schodów mieściły się kuchnie i inne urządzenia z piecami, tak by z budki wyprowadzone były kominy.
W przekroju wygląda to tak:

Domy warszawskie uległy rozbudowie z konieczności, gdyż mieszczanie mieli obowiązek udostępniania kwater posłom na sejmy. Elektorowie zjeżdżający na elekcje (czyli każdy ze szlachty, kto chciał), ci co mieli coś do załatwienia przy dworze, ciekawscy i w ogóle wszyscy, których przyciągała stołeczność stolicy też musieli gdzieś mieszkać.

A więc można powiedzieć, że to unia polsko-litewska, oraz zafundowanie sobie szwedzkich władców  - czyli przyczyny awansu miasta na stolicę Rzeczypospolitej - stoją za genezą charakterystycznej i unikatowej formy warszawskiej kamienicy staromiejskiej.

Chociaż szkoda, że to nie pokoiki na poddaszu.


A w ramach ilustracji muzycznej do dzisiejszego święta - programowy utwór Heinricha Ignaza Franza von Bibera „Pauern Kirchfart". Nagranie sprzed z górą 40 lat, ale jare.
Od 1'20 do 5'08 to muzyczny wizerunek procesji z wolna wnikającej do wiejskiego kościoła.
Ale bez obaw: 6'15 przenosimy się już do karczmy. Na zdrowie.