Krzyżtopór, majówka 1993

Dziś, w Pierwszomajowe Święto Niepracy, wycieczka sentymentalna za pomocą skanera.
Oto w ten dzień, równo 20 lat temu, wybraliśmy się z przyjacielem w podróż. Celem była budowla, którą - odkąd w dziecięce jeszcze ręce wpadł mi album „Zamki w Polsce” - niezmiernie pragnąłem ujrzeć. Aż mi się śniła czasem po nocach. Oczywiście - zamek Krzyżtopór, najniezwyklejsza ruina kraju.

Jej metka jest ogólnie znana i dostępna po ikipediach, przytoczę podstawowe (i okrągłe, bo będzie mi łatwiej) fakty:

Zamek zbudowano w pierwszej połowie XVII wieku dla Krzysztofa Ossolińskiego, który nie nacieszył się długo nową konstrukcją, bo zmarł. Wkrótce potem wystąpił potop szwedzki rozpoczynający dzieło dekonstrukcji.

Założenie zajmuje niemal hektarową połać wpisaną w regularny pięciobok bastionowych fortyfikacji. Główna oś wiedzie od bramy w podstawie tego pięciokąta, przez trapezoidalny dziedziniec wjazdowy, główny budynek na planie prostokąta z elipsoidalnym dziedzińcem wewnętrznym, aneks z salą reprezentacyjną, po ośmioboczną wieżę stojącą na bastionie. Ów bastion, Wysoki Rondel wieńczy zamkowy pentagon. Na zewnątrz murów znajdowały się niezachowane regularnie rozplanowane ogrody dostępne biegnącą również wzdłuż głównej osi pochyłą rampą pod salą balową.

Wysoka brama wjazdowa flankowana jest pochodzącymi z herbów właścicieli wielkimi figurami krzyża i topora, które dały nazwę zamkowi.

Regularność założenia wywodzi się z renesansu i rozpraw włoskich teoretyków, którzy cenili sobie osiowość i stosowanie idealnych planów - figur foremnych (jak i w przypadku Zamościa), teatralność rozwiązań przestrzennych należy jednak do manieryzmu, wreszcie elementy wystroju (niezachowane) były już sarmacko-barokowe.

Ogólnie zaś Krzyżtopór może być więc metaforą losów Rzeczpospolitej Obojga Narodów, w szczycie potęgi osiągającej niezwykłe rozmiary, przybierającej zdumiewające formy i olśniewającej możliwościami właścicieli, rychło jednak osuwającej się w ruinę wojen drugiej połowy stulecia. W obu przypadkach ostateczne zniszczenie dokonało się w końcówce XVIII wieku.

Zwiedziwszy zamczysko wybraliśmy się na przechadzkę w najbliższej okolicy, po czym rozbiliśmy obóz na dzikusa pod bastionami. Teraz mają tam pole biwakowe i pokoje gościnne w podzamkowej pakamerze...

Następnego dnia, po spożyciu substancji o nazwie "Smakołyk warszawski", wyruszyliśmy w dalszą drogę...

cdn