30 października 2016

Prolegomena do rocka progresywnego, studium przypadku: Gentle Giant

Wolny wieczór. Co robić? Czytać którąś z kilkunastu czekających na skończenie książek? Obejrzeć coś z zaległych filmów? Rzetelnie przyswoić jakąś godną tego płytę, co cierpliwie czeka na swoją kolej? Upić się „Cisowianką”? A może sieknąć kolejny niepotrzebny wpis, na przykład o muzyce? Bo dawno nie było?? Tak.

Jest takie zjawisko, które już z pewnością przelotnie trąciłem nogą w blogowym przelocie. Nazywa się „rock progresywny” . Wszak do niego zalicza się i Soft Machine, i SBB. Zjawisko szczególnie charakterystyczne dla przełomu lat 60. i 70., tudzież pierwszej połowy tej drugiej dekady. A więc dla czasów szeroko pojętej hipisady, i z niej bezpośrednio wyrosłe.

Nie ma czasu wgłębiać się jakoś szczególnie głęboko w kwestie genezy stylu. Ostatecznie, mówimy tu o muzyce rozrywkowej, jednym z odgałęzień rockandrolla, a więc o rzeczach błahych, że błahsze może być tylko zjawisko seriali telewizyjnych i reklam. Chociaż wszystkie te gałęzie gospodarki generują niebagatelne obroty. Generalnie chodziło o granie troszeczkę bardziej skomplikowane niż „ye ye, I love you” i o dużo, dużo różnych narkotyków. A nie, przepraszam, to hippisi - z nich tylko zespoły progresywne wyrosły. I z dumą podkreślały, że nie z narkotyków ich inwencja, a z wyobraźni i umiejętności.

Najpierw jednak muzycy rockowi sięgnęli jak jeden mąż po zakazane używki i nagle rozszerzyli swój repertuar o dźwięki dziwnie magmowe. Zaczęli z ich pomocą poszukiwać swojego ja, którego nie było, gdzie szukali. Mniejsza o to. Krótko mówiąc – w połowie lat 60. zaczęły dziać się z muzyką rozrywkową rzeczy coraz i coraz ciekawsze. Kto był pierwszy? Trudno orzec. Bo i na Zachodnim Wybrzeżu US&A jęło mrowić się od nowych zespołów ubranych w koraliki i kwiaty, powstałych na gruzach zniszczonego beatlemanią rodzimego zjawiska surf music. Zaroiło się także od folksingers wyrosłych na nawozie z Boba Dylana. W Brytanii bezprecedensowy sukces Bitli również zachęcał do własnej działalności muzycznej, i to nie tylko na ich wzór. Ci zaś także sięgnęli nieco głębiej niż po dotychczasowe rockandrollowe wzorce, na przykład do oddylanowskiej folkowości, czy muzyki Wschodu, która miała wnet stanowić żelazny punkt programu w formie kącika z Cepelią na różnych milowych festiwalach.

Krótko znów mówiąc: pierwocin gatunku o którym mówimy (to znaczy - ja piszę), należy upatrywać za Oceanem. Wkrótce potem jednak poszukiwania Brytyjczyków przyćmiły te amerykańskie. Rokiem przełomowym był zaś pamiętny (lądowanie na Księżycu, Woodstock, moczaryzm) rok 1969.

Jakie są cechy właściwe rockowi progresywnemu?

- podejście ogólnie innowacyjne i poszukujące - do czego się da

- częste zmiany tempa

- długie kompozycje, albo przynajmniej dłuższe niż standardowe dotąd piosenki

- częste zmiany tempa

- wirtuozeria instrumentalna, czasem i wokalna

- częste zmiany tempa

Czy o czymś zapomniałem? Z pewnością. Istnieje np. definicja definiująca zespół progresywny jako taki, w którym choćby przez chwilę grał Bill Bruford…

Szanujący się zespół prog-rockowy powinien mieć w dorobku tzw. suitę rockową – utwór wypełniający jedną stronę longplaya, albo tzw. concept album – płytę podporządkowaną tematycznie jednemu tematowi.

Bardzo szanujący się zespół prog-rockowy miał w dorobku i jedno, i drugie.

Proszę jednak pamiętać, że wyżej wymienione cechy stanowią także główne wady gatunku.

Problem z rockiem progresywnym polega bowiem na tym, że odrobinę za bardzo uwierzył w swoją jakość, za bardzo polubił sam siebie, że tak powiem, co czasem zaowocowywało (uff) pewnym przerostem form, pretensjonalnością a wreszcie śmiesznością. Ostatecznie - to przeciw dinozaurom grającym rozwlekle pompatyczne symfonie buntowali się (między innymi) punkowcy drugiej połowy lat 70.

Pomimo pewnych wsobnych słabości, nie należy jednak tego gatunku skreślać. Niewątpliwie wydał on całą pacynę płodów muzycznych najciekawszych w całym rockandrollu.

Pewna jest jedna rzecz: jeśli napotka się gdzie określenie neo-prog, należy czym prędzej brać nogi za pas!

Do „wielkiej piątki” rocka progresywnego zalicza się następujące zespoły: Pink Floyd, King Crimson, Yes, Genesis i ELP (Emerson, Lake and Palmer). Jeśli koś chce zliczyć nie do pięciu, tylko do czterech, niech odejmie ten ostatni zespół. Jeśli do sześciu – niech doliczy jeszcze jakiś inny, itd. Wśród wyżej wymienionych mam swoich bohaterów pozytywnych, ale i - no właśnie! - takich, że dziś się rumienię, bo ich kiedyś też słuchałem. A więc do przynajmniej dwóch z nich wrócę kiedyś jeszcze w tym cyklu. Cyklu, przypomnę, 100 płyt z muzyką, których nie oddałoby się na śmietnik.

Istniało oczywiście multum zespołów i indywidualistycznych wykonawców drugiego gatunku, albo drugiego sortu, bądź drugiej ligi.

Drugoligowość ta jest obiektywna w kategoriach wymiernych: sprzedaży, gromadzenia tłumów na stadionach, w kategoriach artystycznych jest subiektywna. Zdarza się bowiem, że mniej znana grupa nie jest wcale gorsza od bardziej znanych. A przynajmniej równie dobrze, jeśli nie lepiej zaczyna sobie poczynać. I to jest przypadek dziś tu omawiany, pod tytułem Gentle Giant.

Nazwa tak głupia, że aż odstręcza od słuchania. Ja jednak miałem to szczęście, że usłyszałem muzykę, zanim zastanowiłem się nad głupotą nazwy. Fragmenty dwóch pierwszych płyt wyemitował z siebie w radiowej Trójce ś.p. Beksiński. Tak mnie zachwyciły, że w następny wtorek wskoczyłem w metro i zajechałem na giełdę płytową do „Hybryd” (Warszawa). Tak, było to w czasach, gdy nie dość, że istniały sklepy płytowe, to jeszcze lud spragniony muzyki handlował nią na specjalnej giełdzie (1996). Dziś handelek przeniósł się do internetu, gdzie można wszystko kupić albo nawet i zajumać. No więc na tej giełdzie kupiłem dwie pierwsze płyty Gentle Giant – debiut, o tej samej, co zespół nazwie, oraz drugą, Aquiring the Taste (mimo wybitnie paskudnych okładek).

Co to za zespół? Brytyjski, składający się m.in. z trzech braci Shulmanów, Szkotów o mojżeszowym korzeniu. Zdobyli niejaką sławę jako Simon Dupree & The Big Sound słodką pościelówą „Kites”. Na wzbierającej fali prog-rockowej rewolucyjki zmienili nazwę na Gentle Giant i wnet wystąpili z dość ambitnym materiałem.

Utwór otwierający płytę debiutancką, „Giant” – programowy? – niestety jest irytująco niezborny. Nie słucham go więc wcale. Co w nim mamy? Przede wszystkim częste zmiany tempa… Ale lepiej go zostawmy i przejdźmy od razu do pozostałych. Pomysły i melodie – to, za co polubiłem te dwie płyty od pierwszego wejrzenia.

Gentle Giant miał dwóch co najmniej wokalistów o różnych możliwościach, co przekłada się na wszechstronność nastrojów ich muzyki. Fragmenty „miękkie” przeplatają się z „twardymi”, w tych pierwszych na ogół głos daje Kerry Minnear, drugie obrabia pyskiem jeden z Schulmanów. Przykładem niech tu będzie piątka z jedynki, czyli „Nothing At All”. Temat chóralny grupowo artykułowany na tle łagodnego akustycznego akompaniamentu nabiera nagle drapieżności. Jeszcze naglej wszystko zamienia się w orgię bębnów przepuszczonych przez jakieś przetworniki. Super. Znowu nagle na ich tle pojawia się chopinowski fortepian, który także bardzo szybko zapodaje i odjeżdża. Potem wszystko się uspakaja i powraca akustyczny motyw przewodni…

Drugą płytę otwiera zajmujący, wielowątkowy „Pantagruel’s Nativity”, okraszony słodkim solo wibrafonu, a potem gitary na tle saksofonowego pulsowania.

Wybitnie ciekawym przykładem jest „The House The Street TheRoom”, rytmiczna hard-piosenka z bitelsowskimi psyche-zaśpiewami, przełamywana znów miększymi wstawkami (wraz ze zmianą tempa).

Nagle jednak w The House, The Street i w The Room trafia bomba skondensowanej gitary i zaczyna się! W teorii jest to solo gitarowe, i rzeczywiście instrument ten wrzeszczy i łaka-łaka cały czas. Ale to nie ono jest głównym bohaterem swego trwania. Jest nim powtarzany przez organ riff ociężały jak powieki Gogolowskiego Wija. Na jego tle wywija wiosło, lecz samo w zasadzie stanowi tło dla riffu, który potężnieje, gdy zgłasza do niego akces potężna gitara basowa. A więc gitara solowa jest tu pretekstem. Zresztą inna pogrywa jednocześnie dźwięki, które współcześni muzycy wydobyliby chętnie skreczując płytą na gramofonie.

No, to jest bardzo dobre. Wybitnie czadowe. Rzadko - że aż nigdy - coś „puszczam sąsiadom”, ale akurat przy „The House The Street The Room” lubię rozkręcić potencjometr, czyli głośność.

Poza tego typu wstawkami hardrockowymi, płyty opisywane charakteryzuje swoista rockowa kameralistyka. B-cia Shulman + Minnear byli w istocie wybitnymi multiinstrumentalistami. Ciekawym przykładem tego zjawiska jest „Black Cat” – jak u dawnych mistrzów baroku muzyczne naśladownictwo kocich odgłosów. Bardzo urocze.

Potem jeszcze „Beksa” puścił całą płytę trzecią, koncept-album Three Friends, którą sobie nagrałem z radia na kasetę (sic!). Zgodnie z tytułem, opowiada ona o trzech przyjaciołach z dzieciństwa, których drogi się rozeszły. Jeden został robotnikiem, drugi artystą, trzeci zaś biznesmenem. No i co? No i nic. Niewiele z tego wynika. A co z muzyką? Ta się broni, choć nie w każdym momencie. A może raczej w niektórych momentach tylko jest całkiem dobra. Na przykład – zacne solo wibrafonu w „Schooldays”. Albo eksplodująca nagle gitara w „Peel the Paint” – trochę jak w „The House…”. Tutaj jednak solówa podparta jest tylko perkusją, brak tego walca parowego… „Working All Day” to zgodnie z decorum mięsisty kawał hard-rocka… I to tyle.

Reszta – począwszy nawet od uznawanej za majstersztyk czwartej płyty Octopus – to już zjazd w jakości w szczególne samouwielbienie i wydumane wyrafinowanie, nie nadające się dla mnie osobiście do słuchania.
A to z kolei jest fenomen symptomatyczny dla całego gatunku, a nawet szerzej – dla większości produkcji z dziedziny muzyki rozrywkowej. Mało, naprawdę mało jest wykonawców, którzy nie zaliczyli syndromu DZKZNP, czyli „dobry zespół, który zszedł na psy”. Tylko tacy, co niechcący umarli w szczycie kariery i inwencji, lub – jak The Beatles – w takim momencie się rozwiązali byli.


Zaznaczę na koniec, że wpis ów zacząłem pisać prawie rok temu, skończyłem z braku czasu dopiero teraz. Nie śniło się wówczas o filmie na temat rodziny Beksińskich, obecnym obecnie w kinach. Jeszcze nie wybrałem się na niego, ale w ramach ciekawostki dodam, że długie lata byłem ich (Beksińskich) bliskim sąsiadem na jednym z warszawskich osiedli mieszkaniowych. Odmalowanie realiów scenograficznych w filmie jest więc dla mnie szczególnie interesujące. Koniec nawiasu.



77. Gentle Giant – Acquiring the Taste  1971





17 komentarzy:

  1. Tymczasem fajczyły "się" te śliczne budynki kolejarskie przy peronie 8 W-wy Zach., o których kiedyś pisałeś w związku ze stylem rodzimym. Jeśli mi się nie myli, że to Ty.

    OdpowiedzUsuń
  2. Dzięki za przypomnienie GG! Dawno ich nie słuchałem, więc po entrée z postaci twojego tekstu (i zawartej w niej muzyki) sięgnąłem po nich na Tyrurę jako pièce de résistance tego posiłku muzycznego (uczta to jednak nie była). Po raz pierwszy posłyszałem ich jeszcze w latach 70-tych, też w „Trójce”, ale u P. Kaczkowskiego. Potem u Beksińskiego pewnie ich nie słyszałem, bo omijałem go z daleka – new romantic-fuj! Dopiero pod koniec załapałem się na kilka jego „Trójek pod księżycem”.
    A co do prog-rocka to z Wielkiej Piątki wykreślił bym zespół G. , którego nie trawiłem zupełnie, a dodałbym słynny hardrockowo-metalowy Jethro Tull ( gdybym miał zabrać na bezludna wyspę tylko jedna płytę rockową to była by TAAB).
    A poza wszelkimi ligami to jeszcze Collegium Musicum i Refugee.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. dzięki za komentarz merytoryczny.
      TAAB oczywiście jest na liście, więc może kiedyś uda się i ją wspomnieć. Refugee zaś na liście rezerwowej (CM - nie) ;-)
      a propos JT, to część audycji Beksińskiego, która mnie interesowała, nosiła nazwę "Living in the Past" i stosownym utworem się zaczynała.
      o 2 lub 3 w sobotnią noc...

      Usuń
  3. Sądzę, że lista zespołów progresywnych i okołoprogresywnych (bo gdzie wsadzić np. The Moody Blues?) jest tak długa, że każdy wielbiciel tej muzyki coś sobie odejmie i coś dołoży. Dla mnie na przykład może zupełnie nie istnieć twórczość Pink Floyd. Za to bardzo lubię niedoceniany w zestawieniach Renaissance.


    A co do filmu o Beksińskich: świetnie zrobiony blue-box z osiedlem z szarą, brudną płytą przed otynkowaniem i niewiele wpadek technicznych. Tyle jeśli o takie detale idzie. A film obejrzałem z ciekawością, mimo iż nie byłem wyznawcą TB ani fanem prac ZB.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Właśnie mnie na podstawie opisów ta "szara, brudna płyta przed otynkowaniem" niepokoi, gdyż jako osobnik wychowany na Służewie, podobnie jak autor tego tu bloga, pamiętam, że co najmniej od początku lat 80. nic tam nie było szare, wszystko było otynkowane, ten tynk był dość nowy i nieposzarzały, a każdy dom miał pionowe pasy mocnego koloru, dzięki którym całość w ogóle nie robiła szarego wrażenia. Chyba że dotyczyłoby to wcześniejszego okresu, lat 70., gdy osiedle było jeszcze w budowie.

      Usuń
    2. Jest taka scena w filmie, gdzie skorzystano chyba z autentycznego nagrania ZB z kamerki - jest datownik z rokiem 1994 i kamera filmuje widok za oknem. Bloki są ewidentnie szare (po czym chwilę później, gdy aktorzy rozmawiają przy stole a bloki widać w tle za oknem, są one jasne). Oczywiście, autorzy mogli nieco spatynować rzeczywistość. Ja sam Służewia z dawnych czasów nie pamiętam, acz większość osiedli wielkopłytowych, czy to Stegny, Ursynów czy Chomiczówka, w latach 90 była po prostu szara z brudu, zatem być może twórcy (którzy zapewne też go nie pamiętają) chcieli uwiarygodnić swą wizję w taki właśnie sposób.

      Jest też kilka scen, gdzie aktorzy są chyba (albo raczej na pewno) nałożeni na ujęcia osiedla - filmowane jest to tak jakby z bramy w jednym z bloków, na pewno skojarzysz miejsce, jako tubylec.

      Usuń
    3. Ale Służew niejest osiedlem wielkopłytowym ;-)

      Kilka kadrów Służewa w budowie widać w "Co mi zrobisz jak mnie złapiesz".

      Usuń
    4. a) patrz niżej

      b) Marcin wywczorajidzisił je kiedyś

      c) coś Ty się tak zresetował?

      Usuń
  4. PS. Ostatni fragment był do Era, oczywiście, bo to on jest tubylcem ze Służewa :-)

    PPS Czy tylko ja mam problem z odmianą słowa "Służew"? Czy to się odmienia, jak "Mokotów"?

    OdpowiedzUsuń
  5. ad 1. "Sądzę, że lista zespołów progresywnych i okołoprogresywnych jest tak długa, że każdy wielbiciel tej muzyki coś sobie odejmie i coś dołoży."
    dlatego napisałem: jeśli ktoś chce, niech odejmie, jeśli chce, niech doda.

    z tym, że akurat wspomniana piątka to obiektywnie koryfeusze gatunku, czy się komuś (bardziej lub mniej) podobają, definiując czy określając go najcelniej. mimo ewidentnych różnic, które dzielą ww zespoły.

    wiadomo też, że każdy ma jakichś swoich ulubieńców, a pełnej listy prog-rockowców nie mogłem przestawić ;-)

    ad 2. to ciekawe zagadnienie. należy jednak pamiętać, że film ten jest fikcją, nie dokumentem. a więc i realia scenerii mogą być kreowane dowolnie.

    odnośnie do faktów: w istocie bloki do końca lat 70. nie były otynkowane.
    stan ten uwiecznia "snippet" filmowy mojego ojca z owego czasu (uwieczniający również baraki budowlańców z napisem "WCUMYWALKI", widoczne z kolei na fotoplanie 1976-77: http://tinyurl.com/het6hzm )
    potem, jak pisał Piotr, otynkowano je na biało, ślepe ściany malując w pasy, których barwa odpowiadała adresowi (a więc bloki przy zachodniej części Bacha miały pasy czarne, Wałbrzyska granatowe, Batuty zielone, Sonaty czerwone itd.).
    biel rzeczywiście zszarzała z biegiem czasu, a w latach 90. blokhauzy ostyropianowano i otynkowano na nowo z odtworzeniem kodu kolorystycznego w sposób dużo mniej finezyjny.

    aha: Służew NIE JEST osiedlem wielkopłytowym! w oryginalnej zresztą formie wielkiej płyty chyba nawet nie tynkowano - stąd m.in. mozaikowe wykończenia na Ursynowie.

    ad 3. takie bramy w parterze są w najbardziej monstrualnych blokach, m.in. w Sonaty 9, w którym mieszkał Zdzisław B.

    ad 4. Służew - na Służewie - ze Służewa. odmiana staje się oczywistsza, gdy człek uświadomi sobie, że pierwotna nazwa brzmiała Służewo. zresztą, niewłaściwa forma w odmianie to mały pikuś przy powszechnym wśród warszawiaków z innych rejonów myleniu Służewa ze Służewcem (o dziwo nie na odwrót) oraz z usankcjonowanym w oficjalnym nazewnictwie mylącym pojęciu Dolina Służewiecka (przecież powinno być: Służewska).

    to tyle ode mnie jako służewiaka. ;-)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Z odmianą mi rozjaśniłeś, z blokami przyciemniłeś. Ale nieważne.

      Oczywiście, film jest fikcją. Acz przeczytałem już dość kąśliwy komentarz Wiesława Weissa, który TB znał osobiście, że "on taki nie był" (bo i w redakcji być może taki nie był), choć zebrane pieczołowicie przez M. Grzebałkowską informacje świadczą, że TB miał wiel twarzy na różne okazje. A że Weiss właśnie wydaje swoją książkę o TB...

      Usuń
    2. co zaciemniłem? dogłębniej się nie dało ;-)

      znajomi, co znali TB też głoszą, że "taki nie był". ale o zwykłej i przeciętnej postaci trudno robić film :-)

      Usuń
    3. Rozpiernicz szafkę, wysadź kuchnię w powietrze itp, to i o Tobie nakręcą :D

      Usuń

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...